Pirotska peglana kobasica i ćilim, leskovačka sprža i ajvar, goveđa i svinjska užička pršuta i slanina, neki su od proizvoda sa zaštićenim geografskim poreklom. Na spisku Zavoda za intelektualnu svojinu je ukupno 66 proizvoda koji imaju zaštićeno poreklo sa teritorije Srbije i još 15 njih je registrovano sa poreklom iz Hrvatske, Crne Gore, Češke.
Oni koji razmišljaju o tome da svom proizvodu daju dodatnu vrednost i učine ga atraktivnijim kod kupaca, treba ozbiljno da uzmu u razmatranje zaštitu geografskog porekla. Proizvodi na ovaj način postaju ekskluzivniji i samim tim su potrošači spremni da ih plate više.
Ove oznake upotrebljavaju se za obeležavanje prirodnih, poljoprivrednih, prehrambenih i industrijskih proizvoda, proizvoda domaće radinosti i usluga i one identifikuju određeni proizvod kao proizvod poreklom sa teritorije određene zemlje, regiona ili lokaliteta sa te teritorije.
Na tim lokacijama se određeni kvalitet, reputacija ili druge karakteristike proizvoda suštinski mogu pripisati njegovom geografskom poreklu i njihova proizvodnja, prerada ili priprema odvijaju se na određenom ograničenom području.
Ko može da zahteva zaštitu geografskog porekla i prvi koraci?
U proceduru zaštite geografskog porekla mogu da uđu i fizička i prvna lica, kao i udruženja (što se odnosi i na strance), a dokumentacija se podnosi upravo Zavodu za intelektualnu svojinu.
Kako navode iz Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede obavezan i najvažniji deo dokumentacije koji se prilaže uz Zahtev za zaštitu geografskog porekla je – elaborat, odnosno specifikacija proizvoda. Ovaj dokument treba da sadrži podatke o specifičnim karakteristikama proizvoda, a detalji se mogu naći u Zakonu o oznakama geografskog porekla. Ovde treba konsultovati i Pravilnik o sadržini zahteva za registrovanje oznaka geografskog porekla i sadržini zahteva za priznavanje statusa ovlašćenog korisnika oznake geografskog poreklla.
Iz Ministarstva poljoprivrede pojašnjavaju da se ovim postupkom najpre štiti ime porekla, odnosno naziv zemlje ili regiona odakle potiče, a zatim i geografska oznaka, određena teritorija na osnovu koje se robi pripisuje posebna reputacija ili kvalitet.
Postupak zaštite nekog proizvoda podrazumeva i razne zakonske obaveze, dodaju iz Ministarstva. Način nastajanja, pripremanja ili izrade proizvoda sa oznakom geografskog porekla sertifikacione kuće redovno kontrolišu i prate, pa sertifikat dobijaju samo oni koji ga i zasluže.
Iskustva proizvođača robe sa geografskim poreklom
Proizvođači sa geografskim poreklom posebno ističu kvalitet proizvoda koji se tradicionalno prave decenijama ili vekovima unazad. Uveliko poznata paprika ajvarka iz moravskih sela leskovačkog kraja nagnala je Udruženje Lekovački ajvar da zaštiti svoj proizvod. Oni ističu da se Leskovački domaći ajvar proizvodi isključivo od paprika u punoj fiziološkoj zrelosti, paprika crvene boje iz autohtonih i odomaćenih sorti, ponajviše domaće kanije, kurtovske kapije i palanačkog čuda.
“U procesu proizvodnje Leskovačkog domaćeg ajvara, se ogleda višedecenijsko nepisano znanje koje je lokalno stanovništvo nasledilo”, piše na njihovom sajtu.
S drugog kraja Srbije, svojim proizvodima sa poreklom diče se i stočari iz okoline Sjenice koji su zaštitili kravlji i ovčiji sir, jagnjetinu i stelju.
„Čini mi se da je komercijalna proizvodnja nekako uobičajena i da se tu trudimo da ostvarimo što veće prinose. Ipak, vrste proizvoda kao što su organski ili oni koji su zaštićeni geografskom oznakom, zaista su specifični. Obično se za njih kaže da su to proizvodi sa dodatom vrednošću. Mislim da je sada već sve više ljudi spremno da plati tu razliku u ceni“ rekla je Frida Bauman koja se bavi stočarstvom za Agromediju.
Srem takođe može da se pohvali brojem proizvoda sa geografskim poreklom, jer ovu oznaku nose sremski kulen, domaća kobasica i salama. Homolje je takođe među rekorderima u proizvodima sa geografskim poreklom, sa ovčijim, kozjim, kravljim sirom i medom.
